سامانِ «پریشانی»
قامت بلند و بااصالتش بیش از صدسال است که در تهپلمحله تاریخی ایستاده است. «خانه تاریخی پریشانی»، اواخر دوره قاجار سقف و ستون خورده است و کاشی‌کاری فیروزه‌ای سردر، ایوان چوبی و ستون‌هایی با آجر پنج‌پر از ویژگی‌‌های بارز معماری‌اش است. جز این‌ها احتمالا از معدود خانههای تاریخی مشهد است که می‌توان گلدسته‌های حرم مطهر را در یکی از اتاق‌هایش به‌نظاره نشست.
مالک نخست این عمارت دوطبقه، تاجر نوغانی به نام «نعیمی» بوده که در دهه۶۰ این ملک را به خریداری به نام «موسوی» واگذار می‌کند. سال 1384نیز این بنا در فهرست میراث فرهنگی ثبت می‌شود. اما سال 1398، شهرداری مشهد برای حفظ خانه از تخریب، آن را خریداری می‌کند و دوسال بعد، میثم هاونگی جوان سی‌وسه‌ساله و فعال در حوزه گردشگری، صاحب خانه پریشانی می‌شود.
حالا خانه‌ای که تا به امروز رنگ مرمت به خود ندیده و لرزان از دل تاریخ باقی مانده، برای احیا آماده می‌شود. گرچه مدت‌هاست برای دریافت بسته تشویقی تسهیلگری احیا و مرمت آثار تاریخی و بناهای واجد ارزش مشهد، مصوبه حمایتی شورا، معطل مانده است. به دیدن خانه در شارستان رضوان در رضوان ۱۰ رفتیم و با چهارمین مالک آن و مسیری که برای مرمت و زنده‌کردن خانه پیش رو دارد، به گپ‌و‌گفت پرداختیم.
چند قرن پریشانی آرام گرفته است
به جرئت می‌توان گفت این اولین بار در یک دهه گذشته است، که خانه تاریخی پریشانی را می‌توان بدون خاک و نخاله و زباله دید. در واقع این بنا که سال‌ها در اجاره زوار بوده است، حالا حوض حیاطش از زیر خاک بیرون آمده و قصه کاشی‌های نیلی رنگش را با آبی آسمان مشهد درمیان گذاشته است. غبار سقف‌های چوبی زدوده شده است و آجرهای خشتی ریخته از ایوان و نمای بنا، هر کدام مرتب روی هم در حیاط چیده شده تا به هنگام مرمت دوباره در جای خودشان بنشینند.
تیر چوبی چراغ برق هم که مقابل در اصلی خانه قد علم کرده بوده، برداشته شده و همه این‌ها یک اتفاق خوش را برای این پیر با ارزش مشهد نوید می‌دهد. میثم هاونگی که مدیر یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه گردشگری است، تخصص خود را جذب گردشگر ورودی به مشهد می‌داند و درباره دلیل خرید خانه پریشانی که البته قصد تغییر نامش را دارد، می‌گوید: تمایل داشتیم فضایی از خانههای تاریخی مشهد را برای جذب گردشگران خارجی آماده کنیم. فضای این خانه‌ها یکی از فرصت‌هایی است که می‌تواند ما را در این هدف یاری کند. فرصتی که البته ریشه در تاریخ و هویت شهرمان هم دارد.
تبدیل پریشانی به سفره‌خانه سنتی
هاونگی، سال گذشته به پیشنهاد شهرداری این بنا را با شرایط خریداری کرده است. او تأکید می‌کند که شهرداری منطقه ثامن در خرید خانه موسوی یا پریشانی با آن‌ها همکاری خوبی داشته و در آبادانی این بنا کمک حالشان بوده است. پس از یک سال هم موافقت‌نامه اصولی برای ایجاد سفره‌خانه سنتی را از میراث فرهنگی دریافت کرده‌اند.
مجوز بعدی برای اجازه (ایجاد) کار هم مربوط به همین سازمان است. اما آن‌طور که هاونگی می‌گوید، با گذشت یک سال از درخواست آن‌ها برای بهره‌گیری از بسته حمایتی احیا و مرمت آثار تاریخی که تسهیلات خوبی برای صاحبان خانههای تاریخی مانند وام و معافیت عوارض درنظر گرفته، هنوز نتیجه نگرفته‌اند. او می‌گوید: آخرین جلسه سازمان بازآفرینی هم تیر امسال برای پنج خانه تاریخی برگزار شد و خانه پریشانی هم جزوشان بود اما این جلسه هم مانند بسیاری از این دست جلسات، نتیجه‌ای دربر نداشت.
نخستین گام به سرانجام رسیده همین پاکسازی خانه است
گویا نخستین اقدامی که بعد از تصویب طرح خانه تا امروز به انجام رسیده، پاکسازی خانه بوده است. هاونگی می‌گوید: نزدیک به 200باکس زباله از ساختمان بیرون برده‌ایم. نشانه تمیزی خانه را حتی می‌توان از درخت توت حیاط متوجه شد که بعد از سال‌ها تنه‌اش دیده می‌شود. صاحب‌خانه جدید می‌گوید: همین درخت تا دو متر زیر آشغال و زباله بوده است.
او اضافه می‌کند: از آنجا که این مکان را قبلا به زوار پاکستانی اجاره می‌دادند، روی سقف خانه و کف اتاق‌ها برای استحکام بار خاک و آهک ریخته بودند که همه را خالی کردیم و ساختمان سبک و آماده کار شده است. حوض خانه گم شده بود که هنگام عملیات سونداژ حوض را پیدا کردیم. اگر نیاز باشد، استحکام بنا را هم تقویت می‌کنیم. البته خیلی‌ها می‌گویند نیاز به تزریق بتن است و برخی هم معتقدند که نیاز نیست. البته باید ستون‌های بنا و سقف را استحکام‌بخشی کنیم.
3ماه مانده به بهره‌برداری
هاونگی همچنین می‌گوید: شهرداری دورتا‌دور خانه را دیوار بتنی سنگی کشیده بود که آن‌ها را کندیم، چون باعث رطوبت شده بود. در ادامه هم باید برای کشیدن رطوبت خانه فضای گربه‌رو ایجاد کنیم و بعد از همه این‌ها نوبت تزیینات داخلی خانه است. به گفته او با حضور تیم حرفه‌ای، این بنا در سه ماه آماده بهره‌برداری خواهد شد.
نخستین پارک پهنه تاریخی مشهد
اما شهرداری منطقه ثامن به هاونگی ایده تبدیل فضای پارک کنار خانه به پارک تاریخی را هم داده است. بوستانی که اگر به این طرح افزوده بشود، نه تنها این بخش از تهپلمحله را به یک پهنه تاریخی تبدیل می‌کند، همچنین می‌توان گلدسته‌های حرم مطهر را نیز از آن بهتر از گذشته دید.
کار البته در این، خلاصه نمی‌شود و مالک جدید خانه قصد دارد کاربری‌های دیگری مثل غرفه‌های برگزاری غذاهای سنتی و صنایع دستی و برگزاری رویدادهای فرهنگی را هم به عنوان دیگر ایده‌هایش در ادامه کار احیای خانه اجرایی کند.
درباره معماری این یادگار قاجاری
خانه قاجاری، پهلویِ پریشانی دو قسمت تابستان‌نشین و زمستان‌نشین داشته که ضلع آفتاب‌گیر در ضلع جنوبی آن تخریب شده است. این خانه به واسطه مکنت و بی‌نیازی مالی اولین صاحب خود، اسطبلی هم نزدیک در اصلی، درست پشت ملک داشته که آن هم قبل از انقلاب خراب شده است.
همچنین مانند دیگر خانههای تاریخی مشهد، مزین به کتیبه آیه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» است. حالا اما مهم‌ترین چیز برای مرمت آن، برگزاری جلسه کمیته بازآفرینی ابنیه تاریخی است تا سرانجام خانه صدساله پریشانی که تا امروز رنگ مرمت به خود ندیده است، سربلندتر از پیش این یادگار گذشته مشهد را حفظ کند.
هاونگی در این‌باره هم می‌گوید: اگر همکاری باشد، مسافرش را داریم. سرمایه و فکرش را هم داریم. ما تیم جوانی هستیم که دوست داریم برای حفظ و مرمت خانههای تاریخی اقدام کنیم و به جای اینکه گردشگران را به هتل ببریم به خانههای تاریخی بیاوریم. او پیشنهاد خرید دوخانه تاریخی زرگر و امینی را هم به شهرداری ثامن داده است که پارسال آن‌ها را شهرداری خریده. اما گویا قیمت‌گذاری جدید او را از خرید پشیمان کرده است.
ناگفته نماند که او به‌جز این خانه‌ها، برای خریداری خانههای توکلی، غفوری و کرمانی هم پیش‌قدم شده اما مسئولان مربوطه هنوزپاسخ مشخصی به پیشنهاد او نداده‌اند. هاونگی توضیح می‌دهد: من در این شرایط اقتصادی قصد سرمایه‌گذاری و مرمت در بافت تاریخی مشهد که چیزی از آن باقی نمانده را دارم و اگر قرار است همین بافت باقی‌مانده احیا شود، نهادهای مربوط هم باید از سرمایه‌گذار حمایت کنند.
مشوق‌هایی برای مرمت
به نظر می‌رسد سازمان بازآفرینی در شهرداری مشهد که از سال 1399، آفرینش دوباره فضا‌ها و بافت‌های تاریخی را به‌عنوان یکی از وظایف و اولویت‌های این سازمان تعیین کرده و در مصوبه‌ای مشوق‌هایی برای مرمت و بازسازی و بازپیرایی خانههای تاریخی در نظر گرفته است، زودتر باید جلسات تصمیم‌گیری برای متقاضیان فعلی را برگزار کند. البته در جلسه اخیر این سازمان در شهریور 1401 صحبت از بازنگری دوباره این مصوبه شده است.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر، گفته است، تا جایی که امکان دارد، مشوق‌های جدیداضافه شود؛ چون به گفته حمید ضمیری برخی از بند‌های مصوبه‌های سابق شورای شهر برای حمایت از خانههای تاریخی، مشوق کافی برای مالکان ایجاد نمی‌کند تا آن‌ها را برای حفظ و بازسازی بنا پای کار بیاروند. اما به نظر می‌رسد اگر همان درخواست‌های مطرح‌شده تا امروز که تعدادشان کم هم نیست، رسیدگی شود و تقاضاها به جریان بیفتد وتأییدها داده شود، راه برای ادامه این کار و انگیزه‌دادن برای مراجعه مالکان جدید باز خواهد شد.
از کوچه «سلام» دیگر حرم دیده نمی‌شود! 
رشد بانوان محله در بازارچه مسجد امام‌رضا(ع) 